Sawubona: Over communicatie voorbij woorden.

Vakantie betekent voor veel mensen: reizen naar een plek waar ze normaal niet wonen. Een andere taal, andere gebruiken, soms andere ritmes van het dagelijks leven. Dat betekent meestal ook dat je je manier van communiceren moet aanpassen. Niet alleen letterlijk in taal (Frans of Spaans spreken in plaats van Nederlands) maar ook in de manier waarop je contact maakt.

 

Vaak zijn we in die situatie wat terughoudend. We kijken eerst ‘de kat uit de boom’, lezen een boekje over lokale gewoontes, en observeren hoe mensen elkaar begroeten. En dat is interessant, want eigenlijk doen we dat in organisaties veel minder. Terwijl de diversiteit aan manieren van communiceren ook daar enorm is.

 

Communicatie vertelt wie je bent

Hoe we communiceren zegt veel over wie we zijn, maar ook over onze culturele achtergrond. In het Westen hechten we waarde aan directe communicatie: vragen stellen, nieuwsgierig zijn, elkaar recht aankijken. Dat wordt gezien als openheid en interesse.

 

Maar in andere contexten gaat het er heel anders aan toe. In veel Aziatische culturen, bijvoorbeeld in Japan of China, speelt indirecte communicatie een belangrijke rol. Stiltes zijn daar vaak betekenisvol en respectvol; ze geven ruimte om na te denken en vermijden dat iemand zijn gezicht verliest (Hall, 1976). Wat in Nederland als ongemakkelijk wordt ervaren, zoals een lange stilte in een vergadering, kan daar juist een teken zijn van aandacht en respect.

In sommige gemeenschappen wordt veel meer gecommuniceerd met het lichaam of via rituelen. Denk aan de griots in West-Afrika, die met muziek en verhalen boodschappen overdragen en zo de gemeenschap verbinden (Hale, 1998). Of bij de Quechua in de Andes, waar stilte juist geen afwezigheid is, maar een respectvolle manier om de ander ruimte te geven (Allen, 2002).

 

Sawubona: ik zie jou

Hoe groeten in andere plekken van de wereld anders kan zijn, zien we bijvoorbeeld in Zuid-Afrika. Een gebruikelijke begroeting is: “Sawubona”. Dat betekent letterlijk: “Ik zie jou”. De ander wordt niet alleen gezien als individu, maar als geheel: met levensverhaal, achtergrond, ouders, voorouders en omgeving. Het antwoord is vaak “Sikhona”: “Ik ben hier”. Hiermee erken je dat je pas echt bestaat, omdat de ander je ziet.

Het is een vorm van communiceren die verder gaat dan woorden alleen. Het is een erkenning van de ander in zijn of haar volledige context. En het roept de vraag op: hoe doen wij dat eigenlijk in Nederland? Wat zegt ons gebruikelijke “Hallo”? Hoe diep is deze betekenis? Hoe zien wij de mens als geheel ook in organisaties?

 

Communicatie in organisaties: wat is normaal?

Op de werkvloer lijken we vaak te denken dat er één manier van communiceren is: professioneel, to the point, zakelijk. Maar wie bepaalt eigenlijk wat normaal is?

 

De Amerikaanse antropoloog Edward T. Hall onderscheidde in de jaren ’70 al high-context en low-context communicatie (Hall, 1976).

• In low-context culturen wordt veel expliciet gezegd. Woorden dragen de boodschap.

• In high-context culturen zit veel van de betekenis in de context: lichaamstaal, stiltes, relaties, wat níét gezegd wordt.

Als we dat beseffen, gaan we misschien met andere ogen kijken naar onze eigen gesprekken. Misschien nodigt het ons uit om communicatie niet alleen te zien als woorden, maar ook als de ruimte ertussen. Het maakt ons nieuwsgierig naar wat er eigenlijk gebeurt in gesprekken. Waarom voelt stilte bijvoorbeeld soms ongemakkelijk, terwijl het ook een moment van nadenken of verbinding kan zijn?

 

Van vakantie naar werkvloer

De vakantietijd kan ons dus iets leren. Juist omdat we dan bewuster omgaan met communicatie: we letten meer op lichaamstaal, we proberen ons aan te passen aan rituelen, we accepteren dat stilte soms ook een boodschap is.

De vraag is: kunnen we die openheid van vakantie ook meenemen naar onze werkvloer?

• Kunnen we zien dat wat voor de één normaal is, voor de ander vreemd kan zijn?

• Kunnen we nieuwsgierig zijn naar hoe een ander zich uitdrukt of verbinding maakt?

• En misschien nog belangrijker: durven we elkaar te zien in ons geheel; niet alleen als functie of rol, maar als mens met een eigen verhaal en achtergrond?

 

Communicatie is nooit neutraal. Het is een spiegel van cultuur. Wie leert kijken voorbij zijn eigen vanzelfsprekendheden, ziet meer, hoort meer en begrijpt meer. Op vakantie doen we dat vaak vanzelf. In organisaties vraagt het bewustzijn, moed en oefening.

 

En misschien begint het gewoon met een kleine oefening: de ander écht zien.

 

Bronnen:

Hall, E. T. (1976). Beyond Culture. Anchor Books.

Hale, T. A. (1998). Griots and Griottes: Masters of Words and Music. Indiana University Press.

Mbiti, J. S. (1990). African Religions and Philosophy. Heinemann.